Hoe bouw je een leven op in een kapotgeschoten stad?

Hoe is het om terug te keren naar een stad die is verwoest door een oorlog? In één specifieke scène in de documentaire Stad van twee lentes zien we dat ineens haarscherp.

Ala’, een meisje van elf jaar oud dat we een half uur daarvoor hebben leren kennen, loopt met haar vader door de straten van het Iraakse Mosul, dat net uit handen is van IS. De gebouwen in een straat waar het ooit wemelde van de handel, zijn nu helemaal stuk. Het is er doodstil.

‘Wat hebben ze daar gedaan?’, vraagt Ala’ aan haar vader. ‘Wat is hier gebeurd?’

‘Wat kunnen we daarover zeggen’, reageert de vader van Ala’. En dan blijft het stil en lopen ze verder.

‘Hier waren apotheken en kledingwinkels’, weet Ala’. We zien kapotgeschoten rolluiken en véél kogelgaten. Alles ligt onder een grijze laag; alle kleur is uit de stad gevochten.

‘Ja, ze verkochten kleding hier. En dit was een elektriciteitszaak.’

Je hebt niet veel inlevingsvermogen nodig om te zien hoe deze straat ooit was. Hoe druk.

Nu zijn er alleen twee zwijgende passanten: Ala’ en haar vader.

54 graden
Een maand of acht daarvoor ontmoetten Laurens Samsom en Frederick Mansell, de makers van de documentaire Stad van twee lentes , Ala’ en haar vader in een vluchtelingenkamp in Hasan Sham III, zo’n veertig kilometer ten oosten van Mosul. Een plek met een chronisch gebrek aan zo’n beetje alles, maar tegelijkertijd ook indrukwekkend goed georganiseerd. ‘De VN heeft heel veel ervaring met die eerstelijnshulp, en dat is nodig om in ieder geval te kunnen overleven’, zegt Samsom. ‘Het was tamelijk goed georganiseerd, en dat is niet heel erg uitzonderlijk in zo’n kamp. Al was er geen elektriciteit en stromend water en nauwelijks scholing voor de kinderen.’

Wat er ook niet was: verkoeling. In het kamp kon het 54 graden Celcius worden – inwoners konden niets anders dan wachten op de avond. De camera van Samsom en Mansell hield ermee op, met zulke temperaturen. ‘De camera verwoordde die hitte ook’, zegt Samsom. ‘Iedere ochtend namen we een ton met ijs en flesjes drinken mee naar het kamp. Als de camera oververhit raakte, liepen we naar één van de barakken waar we de camera met ijs en flesjes konden afkoelen.’

Improviseren
De twee volgden verschillende kinderen in het kamp, allemaal wachtend op het einde van de oorlog. Of beter: op het einde van de oorlog in hun buurt. Uiteindelijk haalde alleen Ala’ de film. ‘Mensen nemen in zo’n kamp het besluit om terug te gaan op basis van hele summiere informatie. We zagen hoe een meisje te vroeg was teruggekeerd; zij kwam midden in het oorlogsgeweld terecht. Dat gebeurt dus ook.’ 

Stad van twee lentes vertelt nog een verhaal: hoe de internationale gemeenschap omgaat met de oorlogssituatie. We zien ambassadeur Jan Waltmans, de Nederlandse ambassadeur in Irak. En Lise Grande, die namens de VN de noodhulp in het land moet coördineren. ‘Zij moest honderdduizenden mensen voorzien van onderdak. De problemen waar zij mee kampt en die ze moet oplossen zijn zo kolossaal, dat ze gewend is om deze te ontmenselijken. Alleen maar om de problemen te kunnen overzien. Haar werk is grotendeels improviseren. En ondertussen autoriteit uitstralen. Als ze in een bedrijf zou werken, zou ze een waanzinnige projectmanager zijn.’ Door het verhaal van Grande zien we onder welke druk beslissingen ontstaan die invloed hebben op de levens van meisjes als Ala’.

Rozemarijn
Mansell en Samsom waren erbij toen Ala’ en haar vader terugkeerden naar Mosul. Hoe ze ontdekten dat hun huis er nog stond. We zien ze bij een plantenwinkel – Ala’ mijmerde in het vluchtelingenkamp al over de planten die ze in de grond zou stoppen achter haar huis.

Hoe is het nu met Ala’? ‘Mijn laatste contact met haar was een paar weken geleden’, zegt Samsom. ‘Ik kreeg een filmpje van de tuin. Hoe het er nu bij staat. De grond in Irak is heel vruchtbaar; de rozemarijnplant was al lekker aan het woekeren!’

Kijk/lees/luister verder
Webdocu: Hoe overleef jij een oorlog? Doe de realitycheck op 'I am mosul '.
Stad van twee lentes, maandag 22 april, NPO 2, 21:00 uur

Stad van twee lentes - trailer from dimdocs on Vimeo .