Wat gebeurt er in je lichaam tijdens een bevriezingsreactie?

‘Tijdens een levensbedreigende situatie kunnen er drie reacties van je lichaam optreden: vluchten, vechten of bevriezen', legt psycholoog Agnes van Minnen uit. Ze is hoogleraar klinische psychologie aan de Radboud Universiteit en expert op het gebied van PTSS, trauma en angst. Ze heeft eerder het boek ‘Verlamd van angst’ geschreven, dat gaat over verstijven van angst tijdens seksueel misbruik.

In Nederland heeft 15 procent van de vrouwen en 3 procent van de mannen weleens seks tegen hun wil meegemaakt. Vluchten, vechten of bevriezen zijn dan natuurlijke, automatische reacties die door je hersenen worden ingegeven om je leven te redden. Je brein maakt razendsnel een keuze uit de drie opties in hiërarchische volgorde. ‘Als het slachtoffer kan vluchten, is dat de eerste reactie, want dat is het makkelijkste. Daarna volgt de optie om te vechten en daarna om te bevriezen.’ Je lichaam staat tijdens een levensbedreigende situatie in een overlevingsstand, dus de overwegingen worden instinctief gemaakt. ‘Het is te vergelijken met je vinger branden en je hand terugtrekken, zo snel gebeurt de handeling,’ licht ze toe. ‘Je kiest er dus niet bewust voor.’

Vaak kunnen slachtoffers tijdens de freeze-reactie niet om hulp roepen, omdat hun spieren - dus ook de spieren rondom de stembanden - verlamd zijn. Van Minnen vergelijkt het gevoel met wat mensen in nachtmerries meemaken. ‘Je wilt heel hard wegrennen of schreeuwen, maar het lukt niet', licht Van Minnen toe. 'Ook al lijkt het alsof het slachtoffer niet meer reageert, de hersenen zijn super alert. Dit verklaart ook waarom slachtoffers na zo’n reactie vaak nog zoveel levendige details kunnen herinneren.’

Ondanks dat de spieren verlamd of verstijfd zijn, is penetratie nog steeds mogelijk. Zelfs als dat met geweld gebeurt, kunnen vrouwen toch vochtig worden. Voor slachtoffers is dit achteraf vaak onbegrijpelijk: ze konden niets doen, maar dat gedeelte werkte dan weer wel. ‘Dit kan worden verklaard vanuit het overlevingsperspectief,’ vertelt Van Minnen. ‘Door het vochtig worden van de vagina bereidt de vrouw een penetratie voor, gewild of ongewild.’ Dit zorgt ervoor dat er minder verwondingen of scheurtjes in de vaginawand ontstaan. ‘Het lichaam beschermt je dus tegen lichamelijke verwondingen, omdat het ‘meewerkt’ aan het seksueel geweld.’

Bekijk de ZEMBLA-uitzending 'Verstijfd van angst':

Lees/kijk/luister verder:
Wat gebeurt er in je lichaam tijdens een bevriezingsreactie? (de uitgebreide tekst)
Minister Grapperhaus gaat verkrachters harder aanpakken
ZEMBLA-podcast met verslaggever Nikki van der Westen over 'Verstijfd van angst'